Karanlık bir odada tek başınasınız. Sadece birkaç dakika önce gündüz gözüyle baktığınız mobilyalar şimdi gölgeler içinde biçim değiştiriyor. En küçük tıkırtı kulağınızda büyüyor, gölgeler hayal gücünüzle birleşip birer tehdit gibi görünüyor. Oysa odada hiçbir şey değişmedi. Peki, beynimiz ışık gidince neden bu kadar farklı çalışmaya başlıyor? Karanlıkta her şeyi daha korkunç ve tehditkâr algılamamız aslında evrimsel, biyolojik ve psikolojik nedenlerin birleşimi.
İnsan gözünün düşük ışıkta algılama kapasitesi sınırlıdır. Gözümüz ışık azaldığında renkleri ve detayları tam seçemez, yalnızca gri tonlarda ve şekilsel silüetler halinde görmeye başlar. Beyin bu eksik veriyi tamamlamak için devreye girer ama bunu her zaman mantıklı biçimde yapmaz. Aksine, tarih boyunca karanlığın içinde saklanan tehlikelere karşı hayatta kalmamıza yardımcı olan ilkel savunma mekanizmaları devreye girer. Geceleri avcı hayvanlardan korunmak zorunda kalan atalarımız için karanlık, tehlike anlamına gelirdi. Bugün karanlık bir odaya girdiğimizde hiçbir şey bizi gerçekten tehdit etmiyor olabilir, ama beynimiz “olabilir” ihtimaliyle tetikte kalmayı seçer.
Bilinmezlik ve Kontrolsüzlük Korkuyu Büyütür
Karanlıkta artan korku hissi yalnızca görsel yetersizlikle açıklanamaz. Psikolojiye göre, insanlar bilinmezlikten korkar. Ne olduğunu göremediğimiz bir ortamda zihnimiz otomatik olarak en kötü senaryoya yönelir. Bu da karanlık bir odada duran sıradan bir askılığı bir insan silueti gibi algılamamıza neden olabilir. Zihin, kontrol edemediği alanları doldururken daha temkinli – hatta paranoyak – davranır. Bu da korkunun kendiliğinden büyümesini sağlar. Üstelik karanlıkta tetikte olan sadece gözlerimiz değildir; işitme ve dokunma duyularımız da keskinleşir, çünkü beyin diğer duyularla denge kurmaya çalışır. Bu da en ufak sesin tehdit algısı yaratmasına sebep olur.
Bu mekanizma özellikle çocuklukta daha belirgindir. Çünkü çocukların soyut düşünme yetileri henüz tam gelişmemiştir ve gerçek ile hayali ayırt etme becerileri sınırlıdır. Ancak bu durum yetişkinlerde de stres, uykusuzluk, yalnızlık ve yüksek kaygı düzeylerinde yeniden aktif hale gelir. Karanlıkta tetiklenen korkular yalnızca çevreyle değil, kişinin içsel durumuyla da doğrudan ilişkilidir.
Karanlıktan korkmak çoğu zaman bir zayıflık olarak görülür, ama bu aslında insan beyninin kendini korumak için geliştirdiği çok güçlü ve mantıklı bir tepkidir. Sorun, bu mekanizmanın artık günümüz koşullarında tehdit içermeyen ortamlarda bile devreye girmesiyle ortaya çıkar. Birçok kişi uyumadan önce tüm ışıkların kapanmasını bekleyemezken, kimileri geceleri tek başına bir odada oturmaktan dahi kaçınır. Bu fark, kişinin geçmiş deneyimleri, kaygı seviyesi ve zihinsel alışkanlıklarıyla ilgilidir.
Işığın eksikliği aslında algının eksikliğidir. Ve insan zihni boşluğu, bilgiyle değil, korkuyla doldurmaya daha yatkındır. Çünkü hayatta kalmak için riskli olanı öncelemek evrimsel olarak daha güvenli bir davranıştır. Karanlıkta her şeyi daha korkunç algılamamız, işte bu eski yazılımın modern dünyaya taşınmış bir uzantısıdır. Ve çoğu zaman, yalnızca bir lambayı açmakla sona erer.
Siz karanlıkta kendinizi daha huzursuz hissediyor musunuz? Geceleri çevrenizdeki eşyalar size olduğundan farklı mı görünüyor? Yorumlarda kendi deneyimlerinizi paylaşarak bu ortak insanlık halini birlikte konuşalım.
